• Ζογκλερικά

    Date: 2011.09.16 | Category: OIKONOMIA | Tags: ,,,,

    Είναι μερικές μέρες που συμβαίνουν τόσα πολλά ταυτόχρονα που δεν ξέρεις πού να πρωτοκοιτάξεις, σαν το ποντικάκι με το κεφάλι κάτω από τη φάκα που δεν μπορεί να αποφασίσει. Τυράκι ή κερασάκι? Τυράκι ή κερασάκι? Γιαυτό και είπα να το χωρίσω σε δύο μέρη. Ένα ελληνικού κι ένα διεθνούς ενδιαφέροντος. Ας ξεκινήσουμε όμως από το ελληνικό. Ως μια μικρή ρετροσπεκτίβα.

     

    Τα αποτυπώματα ενός προμελετημένου εγκλήματος

    Υπάρχουν μερικές στιγμές που ενώ κάθεσαι αμέριμνος πραγματικά νιώθεις ότι παίρνεις μάτι την ιστορία. Και μερικές ακόμα καλύτερες στιγμές που επιβεβαιώνεις πως τελικά μπάνιζες τη σωστή κλειδαρότρυπα. Όταν έγραφα το Έγκλημα της Τράπεζας της Ελλάδος σε ταληράκια, ήμουν πραγματικά εξαγριωμένος. Αλλά καθόλου σίγουρος. Λίγο μετά ήρθε ο σαχινίδης (εδώ κι εδώ) που ανάμεσα σε διάφορες βαρετές μπούρδες μας έσκασε το παραμύθι πως η επέμβαση του ΔΝΤ ήταν προ-αποφασισμένη και το γλυκό έδεσε. Από το Μάη του 2009 -για όποιον ήθελε να ψάξει- ήταν πια εμφανής η αφήγηση ολόκληρης της ελληνικής κρίσης όπως τη ζήσαμε από τον Οκτώβρη του 2009. Σήμερα έσκασε ένα ακόμα κερασάκι στην τούρτα με τη μορφή της κ. Ζωής Γεωργαντά όπου μας αποκαλύπτει πώς φτάσαμε στο μαγικό νούμερο του ελλείμματος 15,4% για το 2009. Και το πάζλ συμπληρώνεται.

    Στα γρήγορα λοιπόν -γιατί η ιστορία είναι λίγο πολύ γνωστή πια- μπορούμε να πούμε τα εξής: Το πασόκ έρχεται στην εξουσία τον Οκτώβρη του 2009 με την οικονομία να βρίσκεται σε ύφεση και το κράτος σε κακά χάλια με ένα μεγάλο όνειρο. Να αλλάξει την ελλάδα, αλλά όχι έτσι όπως υποσχόταν προεκλογικά. Από την πρώτη στιγμή γνωρίζει πως τίποτα δεν θα κουνήσει το ελληνικό μαγαζί πέρα από μια καταστροφή. Κι έτσι αρχίζει να τη μεθοδεύει. Ανοίγει το παράθυρο των ομολόγων, φουσκώνει το έλλειμμα σε πρωτόγνωρα επίπεδα και αρχίζει ένα επικοινωνιακό παιχνίδι καταστροφολογίας με τιτανικούς, επερχόμενες χρεοκοπίες κλπ, χωρίς ταυτόχρονα να κάνει τίποτα για το ταμειακό έλλειμμα του κράτους και το μεγάλο χρέος (αύξηση χρέους 2010 44δις ευρώ ή 18% του ΑΕΠ).

    Έτσι η ελλάδα, από μια περιφερειακή και σχετικά αδιάφορη οικονομία της ευρωζώνης γίνεται Ο Αδύναμος Κρίκος. Εδώ νομίζω οι ιρλανδοί θα πρέπει να υιοθετήσουν ως εθνικό τους σύμβολο τον ήλιο του πασοκ και να αφήσουν αυτές τις βαζελικές φλωριές με τα τριφύλλια. Διότι ενώ η ιρλανδία με τον υπερφουσκωμένο τραπεζικό της τομέα ήταν ο πραγματικός αδύναμος κρίκος μιας κατεξοχήν τραπεζοκεντρικής κρίσης, η ελλάδα κατάφερε να κλέψει την παράσταση και να ασχολούνται όλοι μαζί της. Η άλλη ομάδα που θα πρέπει να στήσει αδριάντα στον ΓρΑΠ είναι φυσικά οι τραπεζίτες. Διότι ενώ όλη η κρίση κινούνταν γύρω από τις μαλακίες που έκαναν οι τραπεζίτες στη δύση και όλη η συζήτηση μέχρι το καλοκαίρι του 2009 ήταν πώς θα βρούμε διάφορους ευφάνταστους τρόπους να τους πηδήξουμε, το χειμώνα του 2010 η συζήτηση γύρισε στο γνωστό μοτίβο για το πώς τα κράτη πρέπει να περιορίσουν τις σπατάλες τους και κοιτάξτε τι άσχημα που την έχει η ελλάδα. Φυσικά αυτή η μεταστροφή ήταν παγκόσμια και ξεκίνησε από την πλήρη κάλυψη που έδωσαν τα κράτη στις τράπεζες (αντί να καλύψουν, κι εκεί μόνο μέχρι ένα σημείο, τις καταθέσεις), αλλά η ελλάδα ήταν το ωραίο παράδειγμα με εικόνες αυτής της μεταστροφής. Θα μπορούσε να ήταν και η ιταλία, αλλά ακόμα και ο μπερλουσκόνι δεν ήταν τόσο ιδεολόγος (και φυσικά η ιταλία είναι πολύ μεγάλο μαγαζί για να παίζουμε).

    Σε αυτό το χρονικό σημείο έχει την πηγή της και η ελληνική τραπεζική αφήγηση πως είναι το κακό κράτος που έφερε τις ελληνικές τράπεζες σε αυτό το χάλι, μια αφήγηση που έχει πέραση σε ορισμένους κύκλους παρά το γεγονός πως θα πρέπει να συμβεί μια αντιστροφή στο χωροχρόνο για να γίνει έστω και οριακά πιστευτή. Τα τραπεζικά προβλήματα βγήκαν στην επιφάνεια και το πακέτο των 28δις δόθηκε στο τέλος του 2008, όταν η ελληνική κρίση του χρέους ξεκίνησε έναν ολόκληρο χρόνο αργότερα, το χειμώνα του 2009.

    Από εκεί και πέρα τα πάντα έγιναν πολύ γρήγορα. Ο ΓρΑΠ εμφανίζει το ΔΝΤ σαν λαγό από το καπέλο του, το παιχνίδι με τα ομόλογα σκάει και αποκαλύπτεται, ο προβόπουλος προσφέρει τις εγγυήσεις στις ελληνικές τράπεζες και πολύ γρήγορα φτάνουμε στο καστελόριζο και το μνημόνιο 1.

    Όταν κάποια επόμενη εθνική κυβέρνηση βγάλει διεθνές ένταλμα σύλληψης για τον ΓρΑΠ νομίζω θα έχετε έτοιμο το σκιαγράφημα του κατηγορητηρίου. Κι αναλόγως του πόσο κοντά στη λαϊκή δεξιά θα βρίσκεται αυτή η εθνική κυβέρνηση, θα υπερτονίζεται πως πριν τον οκτώβρη του 2009 η ελλάδα είχε μερικά προβληματάκια αλλά πήγαινε περίφημα. Άλλωστε ο μοναχικός δολοφόνος είναι ένα μοτίβο που ταιριάζει πάντα στις εθνικές αφηγήσεις.

     

    …και οι πατημασιές του φάντομ ντακ δίπλα στο θύμα

    Το πασοκικό ταξίδι αυτών των 2 ετών παραλίγο να τελειώσει πρόωρα τον ιούνιο. Αλλά οι εσωτερικές ανακατατάξεις και η υποχώρηση της ομάδας παπανδρέου υπέρ της ομάδας βενιζέλου τού έδωσαν μια παράταση ζωής. Ακόμα και στο εσωτερικό του κόμματος. Μόνο που πράγματι τα μικρά θαύματα κρατάνε τρεις μέρες ανεξαρτήτως του βάρους του θαυματοποιού. Ο βενιζέλος με 8 τρίπλες, 3 αυτογκόλ και μια επιστροφή στο παλιό καλό πελατειακό πασόκ (όποιος έχει πρόβλημα να περάσει από το γραφείο μου να το διορθώσουμε) δεν κατάφερε να αναστρέψει το κλίμα. Κι έτσι διάφοροι περιφερειακοί παίκτες αρχίζουν να διαρρέουν. Διότι πώς νομίζετε ότι αποφάσισε η κ. Γεωργαντά να μιλήσει εχθές στην ελευθεροτυπία για τις στατιστικές αλχημείες που έγιναν το γενάρη του 2010? Γιατί δεν εξέφραζε την άποψή της δημοσίως όταν αυτές έγιναν? Η απάντηση είναι σχετικά απλή. Διότι η κ. Γεωργαντά και η κάθε κυρία Γεωργαντά μέχρι πριν λίγο καιρό θεωρούσε τον εαυτό της μέρος του έσω συστήματος. Κι αποφάσισε πως πια δεν τη συμφέρει να θεωρείται μέρος αυτού του συστήματος. Αυτής της ελιτ δηλαδή που θεωρεί πως κατευθύνει τις τύχες του έθνους.

    Διότι τελικά η περίοδος του σοκ και δέους τελείωσε και η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να συνάψει ή να δημιουργήσει σημαντικές κοινωνικές συμμαχίες. Οι μικροαστοί (δηλαδή οι περισσότεροι από εμάς) που κάθονταν ήσυχοι λόγω του φόβου, τώρα δείχνουν να άρουν τη σιωπηλή συναίνεση που έδειξαν στο πασοκ ακόμα και στις περιφεριακές εκλογές του οκτωβρίου 2010. Σε αυτή την πρόβλεψη θέλω να ευχαριστήσω τη μαμά μου, την περίφημη μαγική μου σφαίρα και κυρίως τους εστιάτορες που σήκωσαν πρώτοι την παντιέρα της επανάστασης κατά της αύξησης του ΦΠΑ στα υπερτιμολογημένα εδέσματά τους. Διότι είναι πιθανό πια, ο νέος αρπακόλικος φόρος στα ακίνητα να μην καταφέρει να περάσει. Κι αυτή η πράξη φορολογικής ανυπακοής (αν πετύχει)  θα θέσει ένα προηγούμενο από το οποίο δύσκολα μια κυβέρνηση θα μπορέσει να ξεφύγει. Η αμφισβήτηση της κρατικής κυριαρχίας από τους υπηκόους της έχει κι ένα άλλο όνομα συνήθως. Επανάσταση. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει απαραίτητα κόκκινες παντιέρες και αλλαγή του κοινωνικού status quo. Απλά θα βάλει επιτέλους τους τίτλους στο πολυ-αναμενόμενο και πολυ-τραγουδισμένο τέλος της μεταπολίτευσης.

     

     Οι μπροστάρηδες

    Κάποια στιγμή θα γραφτεί η ιστορία των εστιατόρων και των καφετεριο/μπαρο-ιδιοκτητών. Σας υπόσχομαι πως δεν θα το κάνω εγώ. Το μόνο που θα προσπαθήσω σε δύο παραγράφους είναι να δείξω γιατί αυτή η κατηγορία μικροαστών είναι τόσο σημαντική σε αυτή την κρίση και τι την οδήγησε να συμπεριφερθεί με αυτόν τον τρόπο. Καταρχάς πρόκειται για μια κατηγορία μικρο-επαγγελματιών που βρίσκονται πολύ μακριά από το κράτος, ακόμα κι όταν εργάζονται στην πρωτεύουσά του. Δεν υπάρχουν κρατικοί περιορισμοί στο άνοιγμα τέτοιων μαγαζιών (σε αντίθεση πχ με τα περίπτερα και τα προποτζίδικα) , δεν πληρώνουν φόρους, πιθανό να βασίζονται για την “ασφάλειά” τους σε κάποιας μορφής εξωθεσμική προστασία (αυτό που λέμε νύχτα), δεν νταραβερίζονται με το κράτος παρά σε ελάχιστες στιγμές και η επιβίωσή τους (θεωρούν πως) είναι (άμεσα) ανεξάρτητη από τις κρατικές δαπάνες. Στην καλύτερη περίπτωση να πήραν κανένα επιδοτούμενο για να φτιάξουν κάποιον πολυχώρο, αλλά κι αυτοί φαντάζομαι πως είναι μια μικρή μειονότητα. Αυτή τους η θέση στην αγορά τούς ενισχύει την εικόνα του αυτοδημιούργητου επιχειρηματία. Αυτού που τα καταφέρνει μόνος του και δεν έχει σχεδόν κανένα πάνω από το κεφάλι του. Ταυτόχρονα, με το συγκεκριμένο είδος μαγαζιών που διαθέτουν τους επιτρέπεται να είναι σχετικά ασφαλείς και παντός καιρού. Η υπεραξία του καφέ, του ποτού και του φαγητού είναι ιδιαίτερα υψηλές σε όλο τον κόσμο, αλλά στην ελλάδα αυτή η υπεραξία χτυπάει τιλτ. Η ζήτησή τους είναι σχετικά ανελαστική και οι αύξησεις στις τιμές των πρώτων υλών στην ουσία λίγο επηρεάζουν το κόστος του τελικού προϊόντος. Στην πορεία της μικροαστικής ελλάδας έχουν κλείσει εκατοντάδες είδη δώρων, βίντεοκλάμπ και άλλες επιχειρήσεις, αλλά τα εστιατόρια, οι καφετέριες και τα μπάρ παραμένουν μια σχετικά “σίγουρη” επένδυση.

    Όλη αυτή η θέση τους στον κόσμο ενισχύεται από την κυρίαρχη αφήγηση που εξαίρει τον αυτοδημιούργητο επιχειρηματία ως μοναχικό φάρο λογικής ανάμεσα σε κρατικοδίαιτους κηφήνες και πρακτικά πιστεύω πως για τους περισσότερους η έκφραση “μαζί τα φάγαμε” δεν τους εκφράζει προσωπικά. Επιπλέον, επειδή κατά βάση είναι αυτο-απασχολούμενοι, μικροεργοδότες και οικονομικά επιτυχημένοι, ενισχύεται η πεποίθησή τους πως ξέρουν τα προβλήματα της αγοράς και τις λύσεις που χρειάζονται. Έτσι τους είναι πιο εύκολο να αμφισβητήσουν τις εκάστοτε κυβερνητικές επιλογές, να έχουν άποψη για τις εναλλακτικές και να θεωρούν τους εαυτούς τους opinion leaders.

    Ως πρώτο βήμα του νέου τους ρόλου θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε πως ήταν η ανυπακοή για την απαγόρευση του καπνίσματος, ένα μέτρο που ειδικά στις καφετέριες και τα μπαρ μείωνε σαφέστατα την κατανάλωση και τις πωλήσεις τους. Έτσι το κίνητρο για ανυπακοή ήταν πολύ μεγάλο και για οικονομικούς και για κοινωνικούς λόγους (που θα μου πουν εμένα τι θα κάνω στο μαγαζί μου). Η αντίσταση ξεκίνησε δειλά, σ’ ένα καθεστώς ποταπαγόρευσης. Χωνάκια παγωτού τασάκια, “κλείσιμο” του μαγαζιού για να καπνίσουμε μεταξύ μας, τσιλιαδόροι για να μην μπουκάρει η αστυνομία και άλλα παρόμοια που ενθαρρύνθηκαν από τους καπνίζοντες πελάτες. Στην ουσία θα μπορούσαμε να πούμε πως το πολιτικό υποκείμενο μαγαζάτορες έκανε την πρώτη του κοινωνική συμμαχία. Η χλιαρή αντίδραση της κυβέρνησης και η απουσία πραγματικής επιβολής του μέτρου ενθάρρυναν τον τσαμπουκά και τους έδωσαν αυτοπεποίθηση. Καθώς μάλιστα είχαν και την αποδοχή των πελατών τους, αυτή η συμπεριφορά ανατροφοδοτήθηκε. Σύντομα, τα περισσότερα μαγαζιά έπρεπε να ξεπεράσουν τις αναστολές τους, και οι περισσότεροι ιδιοκτήτες να μπουν στο τρένο της ανυπακοής αν δεν ήθελαν να μειωθεί η πελατεία τους. Λίγο καιρό αργότερα ήρθε η νίκη, με τη μορφή της ντεφάκτο κυβερνητικής υποχώρησης. Το μέτρο έγινε πρακτικά ανενεργό και οι καραγκιοζιές της κυβέρνησης να βγάλει κανένα φράγκο από την ήττα δεν έπεισαν κανένα.

    Υπό αυτό το πρίσμα, η αντίδραση για την επιβολή ΦΠΑ 23% στους καφέδες και τα φαγητά δεν ήταν παρά αναμενόμενη. Προσωπικά μου φαίνεται λάθος να έχουν χαμηλό ΦΠΑ είδη που ούτε πρώτης ανάγκης είναι ούτε χαμηλό περιθώριο κέρδους έχουν, έτσι ώστε να κινδυνέψουν να χρεοκοπήσουν τις επιχειρήσεις στις οποίες επιβάλλονται. Πόσω μάλλον όταν τα ποσοστά φορολογικής συμμόρφωσης τέτοιων επιχειρήσεων θα πρέπει να κυμαίνονται σε μονοψήφια νούμερα. Αν αυτή η αλλαγή συνέβαινε τις καλές μέρες, το πιθανότερο θα ήταν οι μαγαζάτορες να την χειροκροτούσαν στα κρυφά καθώς θα τους έδινε τη δυνατότητα να αυξήσουν τις τιμές τους και να κρατήσουν το επιπλέον κέρδος για τους εαυτούς τους (στα πλαίσια που δεν έκοβαν αποδείξεις). Σήμερα όμως η αύξηση των τιμών στο περιβάλλον ύφεσης δεν θα ήταν καθόλου ευπρόσδεκτη κίνηση από τους πελάτες τους. Ειδικά όταν όλοι γνωρίζουν πως ο καφές των 3,5ευρώ και η χωριάτικη των 7 δεν είναι ακριβώς στα όρια του κόστους. Έτσι αποφάσισαν να τα βάλουν με το κράτος που παραδόξως θεώρησαν ως ευκολότερο αντίπαλο.

    Θα τα καταφέρουν? Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά. Η μικρή τους επαφή με το κράτος τους κάνει σχετικά απρόσβλητους και η μπαχαλοσύνη του δημόσιου τομέα η οποία καλλιεργείται από την κυβέρνηση και τους μέχρι πρότινος αδιάφορους ΔΥ είναι υπέρ τους. Από την άλλη, η αύξηση του ΦΠΑ δύσκολα μπορεί να κινητοποιήσει την πελατεία τους. Αν η φορολογική ανυπακοή πάρει ευρύτερες διαστάσεις τώρα με την έκτακτη εισφορά στα εισοδήματα και τα ακίνητα, οι μικροαστοί μαγαζάτορες θα μπορούν να επαίρονται πως ήταν οι μπροστάρηδες της επανάστασης των μικροαστών. Αν όχι, τότε το κράτος θα μπορέσει πιο εύκολα να τους στοχοποιήσει και να τους αναγκάσει να συμμορφωθούν ειδικά αν φοβηθεί πως αυτή η κίνηση θα βρει μιμητές.

     

     

     ΥΓ edit 17/09/2010 μετά από τις παρατηρήσεις του OMADEON (μπορείτε να τις βρείτε στα σχόλια) πρέπει να κάνω την επισήμανση πως η κ.Γεωργαντά ήταν μπροστά μόνο στα μαγειρέματα του φθινοπώρου του 2010 όπου το έλλειμμα αναθεωρήθηκε από 13,6% στο 15,4% και άρα δέν έχει σχέση με τα πρώτα μαγειρέματα που έφεραν το έλλειμμα στο 13,6% έτσι όπως είχα καταλάβει εγώ. Παρόλαυτά θα επιμείνω στην αφήγηση όπου ένα θηριώδες έλλειμμα εμφανίστηκε το 2009 για να ξανακρυφτεί το 2010 προκειμένου να εξυπηρετήσει -μαζί με τα spread- το σενάριο της έξοδου της χώρας από τις αγορές. Mea Culpa που έλεγε και ο πατέρας του ΓρΑΠ για να μην πει δεν κατάλαβα καλά μαλακία είπα 🙂