• Η κατάρρευση του ευρώ

    Date: 2009.03.01 | Category: ΠΟΛΙΤΙΚΗ, OIKONOMIA | Tags: ,,,

    Η πρώτη φορά που διάβασα για το σπάσιμο της ευρωζώνης ήταν το φθινόπωρο του 2007, στο άρθρο ενός ελαφρά παρανοϊκού αναλυτή. Μιλούσε για την επερχόμενη κρίση και τις στρεβλώσεις που θα δημιουργήσει στις οικονομίες της Ευρώπης. Την ίδια εποχή οι ελληνικές τράπεζες ανακοίνωναν ρεκόρ κερδών και οι πωλήσεις αυτοκινήτων σταθεροποιούνταν σε κάποια ολύμπια υψίπεδα. Καταλαβαίνετε πόσο περίεργο μου ακούστηκε εκείνη την εποχή. Αλλά αυτή είναι αξία του να διαβάζεις ελαφρά παρανοϊκούς αναλυτές. Σου επιτρέπουν να σκίσεις τη φαντασιακή συναίνεση και να δεις πέρα από αυτή. Η ιδέα της κρίσης άλλωστε δεν μου ήταν καινούργια. Κυκλοφορούσε από την άνοιξη του ίδιου έτους, μαζί με τις φήμες για κάποια σύνθετα στεγαστικά προϊόντα που κανείς δεν ήθελε να αγοράσει στις ΗΠΑ και που αργότερα όλοι μάθαμε ως Subprimes. Αλλά σε αυτόν τον κόσμο όλοι λατρεύουν να κάνουν τις πάπιες.

    Ο συγκεκριμένος αναλυτής ισχυριζόταν πως οι νότιες χώρες της ζώνης του Ευρώ, οι λεγόμενες PIGS (Portugal, Italy, Greece, Spain) λόγω των χρεών τους, δεν θα μπορούσαν να βγάλουν την κρίση χωρίς να εκδώσουν πληθωριστικό χρήμα και πως αντίθετα ο ευρωπαϊκός Βοράς θα στόχευε στη διατήρηση της αξίας του χρήματος. Έτσι θεωρούσε πως από τη σύγκρουση των διαφορετικών νομισματικών αντιλήψεων θα δημιουργηθεί ένα Λατινικό ευρώ πιθανότατα υπό την κηδεμονία της Γαλλίας το οποίο θα ακολουθούσε το μοντέλο που προσπαθούν να εφαρμόσουν σήμερα οι αμερικάνοι. Δηλαδή την αύξηση της ποσότητας του χρήματος προκειμένου το κράτος να μπορέσει τόσο να αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις του, όσο και να χρηματοδοτήσει μια νέα ανάπτυξη. Ταυτόχρονα ο πληθωρισμός θα μειώνει την αξία των δανείων και θα έκανε τα βάρη των δανειοληπτών μικρότερα. Από την άλλη μεριά το Βόρειο ευρώ θα προσπαθούσε να κρατήσει τον πληθωρισμό χαμηλά διατηρώντας την αξία του χρήματος. Αυτή η διαφοροποίηση φυσικά θα οδηγούσε σε υποτίμηση το λατινικό ευρώ έναντι του βόρειου.

    Ο διαγωνισμός ομορφιάς.

    Η κατάρρευση της συμφωνίας του Μπρέτον Γουντς το 1971 έφερε την “απελευθέρωση” του δολαρίου από τη σταθερή του σχέση με το χρυσό. Από τότε, οι ισοτιμίες των νομισμάτων άρχισαν να διαπραγματεύονται “ελεύθερα” με βάση τα επιτόκια, την αξία και τη δυναμική της οικονομίας που αντιπροσώπευαν. Όπως καταλαβαίνετε, καθώς δεν υπάρχει ένας δεδομένος τρόπος μέτρησης αυτής της αξίας, οι ισοτιμίες των νομισμάτων συμπεριφέρονται αρκετά απρόβλεπτα βάση γεγονότων, προβλέψεων και θεωριών. Δεν είναι τυχαίο πως πολλοί ισχυρίζονται ότι στις παγκόσμιες χρηματαγορές γίνεται κάθε μέρα ένας διαγωνισμός ομορφιάς. Και νικητής σε αυτό τον διαγωνισμό είναι ο λιγότερο άσχημος.

    Το δολάριο εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο τη θέση του ως παγκόσμιο νόμισμα και την ελευθερία του να κινηθεί ανεξάρτητα από το χρυσό. Όπως οι ΗΠΑ εγκαθίδρυσαν μια παγκόσμια ηγεμονία μετά το τέλος του μεγάλου πολέμου (1914-1945), έτσι και το δολάριο κατάφερε να δημιουργήσει μια νέα παγκόσμια ηγεμονία που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1970 και φάνηκε ξεκάθαρα με αυτό που ονομάσαμε Νέα Τάξη Πραγμάτων το 1990. Σε αυτόν τον διαγωνισμό το δολάριο ήταν πάντα το λιγότερο άσχημο νόμισμα και κάθε κρίση (όπως αυτή της Ασίας το 1997 για παράδειγμα) έκανε τους επενδυτές να τρέχουν προς τον ασφαλή παράδεισο που ήταν οι χρηματαγορές των ΗΠΑ. Υπό αυτό το πρίσμα οι ΗΠΑ ποτέ δεν είδαν με καλό μάτι τη δημιουργία του ευρώ, ενός νομίσματος που θα μπορούσε να ανταγωνιστεί την πρωτοκαθεδρία του δολαρίου, τόσο ως αποθετικό νόμισμα, όσο και ως ασφαλές καταφύγιο. Ειδικότερα τα τελευταία χρόνια που η ισοτιμία του δολαρίου κατρακυλά, πολλές χώρες άρχισαν να ψάχνουν για εναλλακτικές. Τώρα μάλιστα που η κρίση αποκάλυψε τα τεράστια προβλήματα της αμερικάνικης οικονομίας και που η κυβέρνηση Ομπάμα προσπαθεί με κάθε τρόπο να δηλώσει παντού ότι θα εκδώσει πληθωριστικό χρήμα, οι προοπτικές του δολαρίου ως ασφαλούς καταφυγίου για την κρίση, περιορίζονται αισθητά. Ειδικά όταν απέναντι έχει ένα ευρώ που με σιδηρά γερμανική πυγμή διαδηλώνει κατά του πληθωρισμού και υπέρ της διατήρησης της αξίας του χρήματος.

    Μετά το μαύρο Σεπτέμβρη του 2008 λοιπόν, οι αμερικάνοι αποφάσισαν πως πρέπει να κάνουν κάτι προκειμένου να κερδίσουν μερικούς πόντους σε αυτόν τον διαγωνισμό ομορφιάς. Και καθώς η απομόχλευση είχε ήδη βοηθήσει την ισοτιμία του δολαρίου να ανέβει από τα βάραθρα του καλοκαιριού, ξεκίνησαν μια επικοινωνιακή επίθεση προκειμένου να δείξουν πως μπορεί οι ίδιοι να βρίσκονται στα πρόθυρα της καταστροφής, αλλά το ίδιο ισχύει και για τους ευρωπαίους. Έτσι άρχισαν να διαρρέουν και στα “επίσημα” μέσα τα πρώτα σενάρια περί διάσπασης του ευρώ. Ύστερα ήρθαν τα σενάρια για την ανατολική ευρώπη και ο διαγωνισμός για το λιγότερο άσχημο νόμισμα πήρε διαφορετική τροπή.

    Όλοι με φθονούν γιατί είμαι όμορφη.

    Το να ισχυριστούμε βέβαια πως όλα τα σενάρια είναι μια συνωμοσία των αμερικάνων προκειμένου να μη χάσει το δολάριο την ηγεμονία του, θα ήταν τουλάχιστον αφελές επιπέδου δεξιάς εφημερίδας. Είναι ένα πράγμα να ξέρουμε τα κίνητρα των παικτών σε αυτό το παιχνίδι, είναι ένα δεύτερο πράγμα να αναγνωρίσουμε τις αδυναμίες της ευρωζώνης. Τόσο οι τριγμοί στη ζώνη του ευρώ, όσο και το ελντοράντο της ανατολικής Ευρώπης είναι υπαρκτά ζητήματα. Όμως σε αντίθεση με τα περισσότερα σενάρια που διαβάζουμε, η έξοδος από το ευρώ πιθανότατα να είναι κάτι που θα επιλέξει οικειοθελώς μια χώρα, κι όχι μια αναγκαστική αποβολή του κακού μαθητή.

    Οι Γερμανοί στο μάρκο των οποίων βασίστηκε το ευρώ (2 μάρκα 1 ευρώ ήταν η ισοτιμία ανταλλαγής) δηλώνουν με κάθε τρόπο πως ο στόχος της ΕΚΤ είναι η διατήρηση του πληθωρισμού σε “ασφαλή” επίπεδα. Πράγμα που σημαίνει πως σε αντίθεση με τους Αμερικάνους, θα προσπαθήσουν να κρατήσουν την αξία του ευρώ σταθερή. Αυτή η σταθερότητα δεν έρχεται χωρίς κόστος για όλες τις χώρες. Οι πιο χρεωμένες χώρες, όπως η Ελλάδα, θα δούν την κατανάλωση και το ΑΕΠ τους να συρρικνώνεται, επιβαρύνοντας τόσο τη σχέση χρέους/ΑΕΠ, όσο και την κατάσταση των πολιτών τους. Αυτό θα δημιουργήσει έναν φαύλο κύκλο, καθώς το κράτος θα αναγκάζεται να μειώνει τις δαπάνες του, που με τη σειρά τους θα οδηγήσουν σε μειωμένη κατανάλωση και έσοδα από τον ΦΠΑ, και σε νέο γύρο μειώσεων των δαπανών. Οι μειωμένες δαπάνες θα σημαίνουν χειρότερες υπηρεσίες προς τους πολίτες ή/και υψηλότερους φόρους, πράγμα που γενικά θα δημιουργήσει μια κατάσταση που καμία κυβέρνηση δεν θα ήθελε να ζήσει. Γιαυτό βλέπετε σήμερα το εξής παράδοξο. Τόσο η ΝΔ όσο και το ΠΑΣΟΚ προσπαθούν να απέχουν από τη διακυβέρνηση της χώρας όσο περισσότερο μπορούν.

    Αυτή η απαράδεκτη πολιτικά κατάσταση θα οδηγήσει τη χώρα σε ένα μεγαλύτερο πολιτικό αδιέξοδο, καθώς κανένας δεν θα έχει μια αξιοπρεπή πρόταση για έξοδο από την κρίση. Όσο η νομισματική πολιτική θα βρίσκεται στα χέρια της ΕΚΤ και των Γερμανών, καμία κυβέρνηση δεν θα μπορέσει να πληθωρίσει τον δρόμο της έξω από την κρίση όπως περιγράψαμε και πιο πάνω. Κι εδώ μπαίνει το σενάριο της οικειοθελούς αποχώρησης από το ευρώ με ταυτόχρονη υποτίμηση του νομίσματος.

    Το μαντρί και ο λύκος.

    Οι κρίσεις του καπιταλισμού είχαν πάντα τους μεγαλύτερους τριγμούς στην περιφέρεια και η απόσχιση από το ευρώ θα ισοδυναμούσε με μια τρομακτική φυγόκεντρη τάση. Καθώς θα βαθαίνει η κρίση, οι πιθανότητες επιβίωσης της Ελλάδας έξω από την ευρωζώνη θα γίνονται ολοένα και μικρότερες. Ας μην ξεχνάμε πως έχουμε ήδη δημόσιο χρέος που ξεπερνά το 100% του ΑΕΠ, όταν η Αργεντινή στην κατέρρευση του 2000 είχε χρέος μόλις 54% του ΑΕΠ. Βλέποντας χώρες σαν την Ισλανδία, την Ουκρανία και τις βαλτικές, να καταρρέουν και πιθανών να διασπώνται ή να τρέχουν ξανά στην αγκαλιά μιας κάποιας ένωσης με τη Ρωσίας, ο φόβος θα κάνει ολοένα και πιο αυτοκτονική μια σκέψη αυτόνομης νομισματικής πορείας. Πιθανότατα θα χρειαστεί να κηρύξουμε στάση πληρωμών για αρκετά χρόνια μέχρι να βάλουμε τα εσωτερικά οικονομικά μας σε μια τάξη. Αλλά και τότε με το νέο υποτιμημένο νόμισμα η πτώση του βιοτικού επιπέδου έτσι όπως το έχουμε συνηθίσει μέχρι σήμερα θα είναι δραματική. Αφήστε δε που ο πληθωρισμός, σαν τον δανεισμό, είναι μια πολιτικά “εύκολη” και διανοητικά τεμπέλικη λύση. Και με δεδομένες τις πελατειακές σχέσεις μεταξύ κράτους-κομμάτων-πολιτών, είναι πολύ πιθανό να χρησιμοποιηθεί υπερβολικά ως εργαλείο, κι από δύναμη αναδιανομής του πλούτου να γίνει τριτοκοσμική παγίδα.

    Αυτό που προσωπικά εμένα με εξοργίζει είναι πως το σημερινό ΑΕΠ της χώρας ανέρχεται χοντρικά στα 200-220δις ευρώ. Που σημαίνει πως για κάθε άνθρωπο που ζει σε αυτή τη χώρα, ελληνικής καταγωγής ή όχι αναλογεί ένα εισόδημα ύψους 18.000 ευρώ το χρόνο σε χρήμα, αγαθά και υπηρεσίες. Μέχρι να πλησιάσουμε αυτό το σημείο έχουμε πολύ δρόμο. Φυσικά στο ενδιάμεσο θα πρέπει να πείσουμε τους ανθρώπους ότι δεν χρειάζονται 3 αυτοκίνητα ο καθένας, αλλά τουλάχιστον θα ασχολούμαστε με το πραγματικό πρόβλημα.

    Διότι το πραγματικό πρόβλημα της χώρας δεν είναι η παραμονή ή όχι στο ευρώ. Το πρόβλημα της χώρας είναι η ανισοκατανομή του πλούτου και η λειτουργία του κράτους ως πελατειακού μηχανισμού επανεκλογής κυβερνήσεων που συντηρεί και αυξάνει αυτή την ανισοκατανομή. Γιατί ο κάθε αλογοσκούφης αυτής της χώρας είναι διατεθειμένος να καταστρέψει μερικά δισεκατομμύρια αγοράζοντας δομημένα ομόλογα, προκειμένου να βγάλουν μερικές προμήθειες δύο-τρεις επενδυτικές τράπεζες και τα στελέχη τους. Γιατί το κράτος προσλαμβάνει 1000 οπλίτες και μετά ξοδεύει δις ευρώ σε εξοπλισμούς για να δικαιολογήσει την ύπαρξη τους. Διότι οι επιχειρήσεις λειτουργούν σε ανεξέλεγκτα ολιγοπώλια και το κόστος των καθημερινών αναγκών του Αθηναίου έχει φτάσει να είναι σχεδόν διπλάσιο από αυτό του Βερολινέζου.

    Μέχρι λοιπόν να κάνουμε τη χώρα δικαιότερη για όλους προτείνω να αφήσουμε τη νομισματική πολιτική στα χέρια των Γερμανών της ΕΚΤ. Όταν τα καταφέρουμε, μπορούμε να συζητήσουμε με άλλους όρους για το εάν θέλουμε να είμαστε στο ευρώ ή όχι.

    Αυγή, δεν το βρίσκω δεν το βρίσκω